Leticia Urretabizkaia elkarrizketatu dugu. Gizarte-ikertzailea, taldeen bideratzailea eta espazioen dinamizatzailea da Espazio horietan, Leticiak, hausnarketatik abiatuta, harremanak izateko, komunikatzeko eta zapalkuntzez eta pribilegioez jabetzeko moduak jorratzen ditu. Solasaldi honetan, azkenaldian hainbeste entzuten dugun pribilegio-kontzeptu horretara hurbildu gara. Izan ere, azken maiatz honetan, gai nagusia izan da Euskadiko zurrumurruen aurkako hainbat estrategiatan. Letiziak, bere tailer-proposamenaren bidez, gogoeta egitera bultzatzen gaitu zer pribilegio ditugun, nola sentitzen garen haiekin, eta nola erabiltzen ditugun bizi ditugun botere-egitura hierarkikoez jabetzeko. Eta hortik abiatuta, gure ustez, berdintasunezko bizikidetza eraiki ahal izango dugu, gure aniztasun guztiak bilduko dituena.
Zer hiru ideia izan behar ditugu buruan gure pribilegioez jabetzeko?
Kontuan hartu beharreko lehen ideia ikastunaren pentsamoldea da. Gure pribilegioek itsutu egiten gaituzte, ez ditugu ikusten gure pribilegio berak ez dituzten pertsonen errealitateak, eta, beraz, ihes egiten diguten gauza asko daude. Orduan, lehenik eta behin, gure pribilegioek eragiten diguten ezjakintasuna aitortu behar dugu, eta adi egoteko eta ikustea kostatzen zaigun guztiari buruz ikasi nahi izateko beharrezko zabaltasuna eta jakin-mina izan.
Bigarren ideia, aurrekoarekin lotua, apaltasuna litzateke. Pribilegioen ondorioz, ez gaude gu kontrara eramatera ohituta, arrazoi izatera ohituta gaude eta ez gaituzte zalantzan jartzen, are gutxiago gu baino pribilegio gutxiago dituztenek zalantzan jartzera.
Horregatik, gai honekin ateratzen zaigun lehen gauza pribilegioaren nolabaiteko harrotasuna da, gure erosotasun- eta itsutasun-espazioa babestu nahi baitu menderatze-sistemari eusten jarraitzeko.
Lasaitasun eta apaltasun handia behar dugu erosotasun gune horretatik irteteko, gure ezjakintasuna onartzeko, ikasteko eta deserosotasunari eusteko.
Buruan izan beharreko hirugarren funtsezko ideia entzutea da. Zentzu horretan, gure pribilegioei buruz hitz egiten digutenei entzun behar diegu, eta erreakzionatu edo defendatu beharrean, isildu eta entzun besterik ez dugu egin behar. Baina entzun eta isildu ahal izateko, ezinbestekoa da guri ere entzutea, gure gorputzei eta mugitzen zaigunari arreta jartzea, gure zaurgarritasunarekin, gure deserosotasunarekin konektatzea, hari eutsi eta kudeatu ahal izateko eta gai horretaz hitz egiten digutenekiko hauskortasun eta erreakzio moduan ez ateratzeko.
Zer eginkizun du enpatiak eta erantzukizunaren zentzu pertsonalak munduan betetzen dudan lekuaren gainean, gure pribilegioez jabetzen hasteko orduan?
Bete betean asmatu duzu funtsezko bi elementu horiekin.
Hori ez da erruduntasun indibidualaren kontua, baizik eta erantzukizuna oso ondo muntatutako menderatze-sistema baten zatitzat hartzearena, eta sistema horren gustukoa izan edo ez, gauza asko errepikatzen ditugu.
Horregatik, zuk diozun bezala, munduan okupatzen dugun tokiaren erantzukizuna hartzea da kontua. Hau da, menderatze-sistemak nola funtzionatzen duen jakitea, sistema horrek zer pribilegio ematen dizkigun eta pribilegio horiek guretzat, beste pertsonentzat eta munduarentzat zer ondorio dituen jakitea. Egia esan, hau litzateke buruan izan beharko genukeen lehen gauza, ezer baino lehen, nahaste handia dagoelako zentzu horretan, nahiz eta uste dudan ez dela elkarrizketa honen helburua. Horretarako, tailerrak daude.
Erantzukizun hori hartzea nire ingurune hurbilean ditudan pertsonei entzutetik baino harago doa. Askotan ez gara behar besteko espazio anitzetan bizi, edo bizi bagara, pribilegioaren erosotasunetik eta erantzukizunaren pilota pribilegio gutxien dutenei pasatzeko joera dugu. Egoera horietan espero dugu informatu, interpelatu eta salatu gaitzatela, eta horrela, gure erosotasunean jarraitzen dugu. Erantzukizuna hartzeak esan nahi du nire eguneroko bizitzan aurkitzen ez dudan horri buruz informatzea eta informazio hori eskuratzeko aukera oso erraza dudala onartzea. Gaur egun, zerbait googleatu besterik ez dago edozein gairi buruzko informazio ugari izateko.
Are gehiago, gai horiei buruz, zapalkuntza-lekuetan egon diren kolektiboek urte askoan eta era askotara sortzen dute ezagutza eta.
Horrela, zer pribilegio ditugun jabetuz gero, jakin dezakegu ez dugula ideiarik ere zapalkuntzan egoteak zer dakarren zentzu horretan, eta, beraz, ez dugula ideiarik ere nola zapaltzen ari garen konturatu gabe, eta informatzeko erantzukizuna har dezakegu (baina horrela, errurik gabe, arin, apaltasunez, lehen esan bezala). Era guztietako formatuetan aurki dezakegu informazioa, gure deserosotasuna bizitzeko erosoena dena aukeratzeko moduan; liburu eta testu zorrotzak daude, eta baita hitzaldiak, bideoak, filmak eta telesailak daude. era berean. Gero eta jarduera presentzial gehiago daude zentzu horretan, hala nola Umeen Aurkako Sareak, kolektiboak eta gizarte-mugimenduak antolatzen dituzuenak. Gaur egun informatzen ez dena, nahi ez duelako da. Eta hori ere onartu behar dugu.
Bestalde, interesgarria iruditzen zait menderatze-sistema honek eragiten dizkigun zauriak sendatzeko erantzukizuna hartzearen garrantzia aipatzea. Horregatik, lehen aipatu dudan moduan, garrantzitsua da gure gorputzei eta mugitzen zaigunari arreta jartzea, gure zaurgarritasunarekin konektatzea. Bestela sistema hau betikotu egiten dugu.
Hori egiten ez badugu, gure pribilegioei buruz hitz egiten digutenean, maila pertsonalean hartzeko jotzen dugu.
Hau da, hauskortasunetik erreakzionatzen dugu eta aurrean dugun pertsonarengandik defendatzen gara, baina, egia esan, pertsona hori ez da sistemak eragiten dizkigun zaurien erantzulea. Arduradunik garrantzitsuena sistema da eta bigarrena, berriz, zauriez arduratzen ez den pertsona. Horregatik, zauri horiek hartzeko sormen-estrategia indibidual eta kolektiboak bilatzeko erantzukizuna hartzea da proposamena, eta, bide batez, geure burua zaintzen ari garela, menderatze-sistemari aurre egiten diogu.
Eta, jakina, horrek guztiak zerikusi handia du enpatiarekin, sintonia horretan dauden beste pertsona batzuekin bakarka edo espazio seguruetan garatu ahal dugun muskulua baita, gai honek ekarri ohi dituen elkarrizketa delikatuetan sartu aurretik. Hasteko, enpatia praktika dezakegu geure buruarekin, gai honek mugitzen gaituena hartuz, geure burua erruduntzat jo gabe, lotsatu gabe edo ditugun pribilegioak izateagatik zigorrarekin eman gabe. Gure pribilegioen ondorioei buruz nahikoa informatu bagara, horiek pairatzen dituzten pertsonekin enpatia praktikatu dezakegu, eta egunez egun bizi dituzten zailtasunen aurrean nola sentitzen diren eta zer behar duten ulertzen saiatu, gai horiei buruz haiekin hitz egitea planteatu aurretik.
Halaber, enpatia praktikatu dezakegu beren pribilegioez arduratzeko erresistentziak dituzten pertsonekin, eta saiatzen gara ulertzen zer ari diren mugitzen. Hori da, behintzat, tailerretan egiten saiatzen naizena, onartzen baitut pertsona horiekin enpatizatzea kostatzen zaidala gehien. Horregatik, ildo horretan ekarpenak egiten saiatzen naiz, eta gero eta gehiago ulertzen dut honekin guztiarekin mugitzen zaigunaren konplexutasuna. Zer esanik ez, ni ez naiz ezertan aditua, baizik eta ni neu lan egiten ikasten ari naizena partekatuz, maila pertsonalean zein kolektiboan.
Gure pribilegioek nola eragin diezaiekete izan ditzakegun zurrumurruen aurkako elkarrizketei?
Gure pribilegioek era askotara eragin dezakete. Hasteko, elkarrizketa horiek baditugu, gure pribilegioak zeintzuk diren jakin gabe, ziur aski egingo duguna da elkarrizketa horiek ezin direla eman eta, horrela, eroso jarraitzen dugula gure pribilegio-lekuan. Ziur aski, beste pertsonak izango dira elkarrizketa ez egitearen arduradunak, nola jartzen diren ikusita, ezer esaterik ez dagoelako, hanka sartzeak beldurra ematen didalako, etab. Geure buruari esaten dizkiogun gauza horiek guztiek zerikusia dute oraindik ere dagokigun zatia egiteko erantzukizuna hartu ez izanarekin eta pribilegioek nola funtzionatzen duten jakinarazten hastearekin.
Lehen esan dugun bezala, ondo dago geure buruari aitortzea benetan horretaz guztiaz jakin nahi dugun edo benetan interesatzen ez zaigun, eta argi eta garbi izendatu ahal izatea, argitasuna emateko eta gaizki-ulertuak saihesteko.
Denbora bat badaramagu informatzeko eta zauriak hartzeko ardura hartzen, ziurrenik ikaslearen eta biktimaren rolak gainditzen joan ahal izango gara, jarduten hasteko, gure pribilegioek ematen diguten botereaz jabetuz eta horiek nola erabili erabakiz. Elkarrizketetan, pribatuak zein publikoak izan, geure burua aitortzen has gaitezke, hanka sartzen ari garenean eta izendatzera ohitzen garenean, pribilegioaren tokitik ere lotzen ari diren beste pertsona batzuk seinalatzeko aurretiazko urrats gisa. Horrela, tabutik eta pisu isiletik atera dezakegu gai hau, lasaitasunez eta denok ikasi nahi dugun begiradatik hitz egiteko. Adibidez, asko dago egiteko zentzu horretan hizkuntza sexista, kapazitista, arrazista eta abarrei dagokienez, oso errotuta dauzkagunak eta arretarik jarri gabe erreproduzitzen ditugunak. Gainera, gure pribilegioak gaizki nola erabiltzen ditugun ikusten eta pribilegioak ditugun pertsonen artean interpelatzen ere ohitzen gara, pribilegioak ez dituzten pertsonek esan behar diguten zain ez jarraitzeko. Taldeei lagunduz, konturatzen naiz batzuetan jarrera erosoa hartzen dugula pentsatzeko ezen, arrazistak bagara, esango digutela, ulertu gabe jarrera horretatik ez garela espazio seguruak sortzen ari zapalkuntzei aurre egiten dieten pertsonentzat. Pribilegiorik gabekoek egin behar dugunaren ordez, pribilegiorik gabeek egin behar dutenari erreparatzen badiogu, gure erosotasunari eustera gonbidatzen gaituen menderatze-sistema erreproduzitzen jarraitzen dugu, segurtasunik ezaren kontura.
Zer emozio pizten zaizkigu zapalkuntza-egoeran dauden pertsonek gure pribilegioen inguruan interpelatzen gaituztenean?
Oso ohikoa da emozio deserosoak piztea. Adibidez, mina piztu diezaguke, gure zapalkuntzek eragin dizkiguten eta beharrezko arreta eta errekonozimendurik jaso ez duten zauriekin lotzen gaituelako. Sumindurarekin ere konekta gaitzake, sistema honek erakutsi digulako haiek baino pertsona baliotsuagoak garela, eta maila inkontzientean bada ere, gure burua zalantzan jartzera ausartzen diren ausardia iruditzen zaigu. Bestalde, zati horiek landuagoak baditugu, errua edo lotsa piztu diezaguke, ez baitira benetako emozioak, sozialak baizik, eta, hain zuzen ere, menderatzeak nola funtzionatzen duen ikusi behar dute.
Esango nuke emozio deseroso horiek zerikusia dutela egitura-mailan funtzionatzen duen menderatze-sistema gure baitan nola sartzen den. Batzuek geure burua defendatzera gonbidatzen gaituzte, gure pribilegioak babestera eta menderatze-egiturari eustera. Beste batzuek, erruak eta lotsak adibidez, gaitasunik gabe uzten gaituzte, izoztu egiten gaituzte gure boterea gauzak aldatzeko erabil ez dezagun. Horiek guztiek geure buruari eta beste pertsona batzuei aurre egitera garamatzate, eta, ondorioz, indarkeriari eustera, indarkeria eragiten ari den gizarte-egituraren eta hari eusten ari zaion gure egiturazko rolaren fokua desbideratzen diguten bitartean.
Gure zati pertsonala eta gure zati estrukturala bereiztea lortzen badugu, agian behar duen enpatia eman ahal izango diogu gure alde pertsonalari eta gure egiturazko rolari, gauza bera errepikatzen ez jarraitzeko behar den erantzukizuna.
Hortik, oso emozio erosoak senti ditzakegu. Adibidez, zapalkuntza-egoeran dauden pertsonekiko esker ona senti dezakegu, gure boterea konturatu gabe nola erabiltzen dugun ulertzeko hain informazio baliotsua oparitzen baitigute. Poza ere senti dezakegu, puzzlearen pieza bat gehiago jartzea lortzen ari garelako, boterea beste modu batera nola erabil dezakegun ulertzeko. Halaber, konfiantza izan dezakegu behar diren elkarrizketa seguru horiek izan ditzakegula, irakatsi diguten harreman-modua benetan aldatzen joan gaitezen. Emozio horietatik abiatuta, seguruenik errazagoa izango zaigu isiltzea eta entzutea, gure deserosotasuna kudeatzea eta ematen ari zaizkigun oparia jasotzea. Eta behar adina entzuten badugu, agian (eta agian bakarrik), gure pribilegioen ondorioak pairatzen dituzten pertsonak eskuragarri egongo dira ekar dezakeguna entzuteko, betiere zaurgarritasunetik bada, pertsona gisa konektatzen gaituenetik, eta ez gure baitan mamitzen den menderatze-sistema zoriontsu hori erreproduzitzera gonbidatzen gaituen botere-leku horietatik.
